ერთ ცხოვრებაში რამდენჯერ უნდა ეწვიო კაცი ოშკის ტაძარს, არ ვიცი. არც პათეტიკა მიყვარს და არც კატეგორიული მოწოდებები, მაგრამ მგონია, რომ ვისაც ოშკი არ უნახავს, მას ქართული კულტურის შესახებ ისეთივე წარმოდგენა აქვს, როგორც ქრისტიანობაზე იმ ადამიანს, სახარება რომ არ წაუკითხავს. ოშკი სახარებასავითაა. დიდია ოშკის პირველი წაკითხვის ემოციები, მაგრამ მასთან ყოველი მისვლა სულ ახალს და ახალ გაპოვნინებს. აი, მაგალითად, ცხოველთა ეს რელიეფური გამოსახულებები, გუმბათის ყელს რომ შემოუყვება ძირში. საოცრებაა, ნეტავ რამ გადააწყვეტინა ხუროთმოძღვარს ასეთი სარტყელი შემოეკრა გუმბათისთვის? არა, ბოლომდე მაინც არ შემოურტყამს, აღმოსავლეთიდან, წმინდა მხრიდან დაუწყია. სხვა მხარეებზე ცარიელი მედალიონები დაუტოვებია. ნეტავ, თუ აპირებდა გაგრძელებას? უცნაურია, ეს ცხოველები ოშკის გოლიათ ტაძართან შედარებით ისეთი მცირენი არიან, რომ ვერავინ შეამჩნევდა ქვემოდან. მაშ, რაღატომ ირჯებოდნენ ოსტატნი? იქნებ იმიტომ, რომ ისინი ოშკის ტაძარს ძერწავდნენ და მათთვის ეს პროცესი იყო ყველაზე მთავარი? იქნებ იმიტომაც, რომ ოშკის შემოქმედნი ყველგან ეპატიჟებოდნენ ტაძრის სიდიადით აღფრთოვანებულ მლოცველებს – ეგვტერსა თუ გალერეაში, კარიბჭეებსა თუ ნიშებში, სვეტების ქვეშა თუ გუმბათის ძირში. ეს ხომ სახარება უნდა ყოფილიყო, უნდა გეკითხა დაუსრულებლად და ყოველი წაკითხვისას ახალი რამ უნდა გეპოვა...
ანჩი (ანჩის ეკლესია, მაცხოვრის კარედი ხატი (ანჩისხატი).)
ანძავი
არდაგანის ციხე
ართვინის ციხე
არტანუჯს ციხე ქალაქი
ახიზას ქვაბები, ახიზას დარბაზული ეკლესია, ახიზას ციხე
ბანას ტაძარი, ბანას მღვიმის ეკლესია
ბაღჩალო ყიშლას ეკლესიის ნანგრევები, ბახჩალო ყიშლას ციხე
ბერთა, ბერთას ხიდი (ბერთის ოთხთავი)
ბერკის ეკლესია
ბორჩხის ხიდები
ბრილი (ბრილის საწინამძღვრო ჯვარი. X ს.)
გურჯანი
დაბაწვრილი
დადაშენი
დამალა
დარიჯა
დოლისყანა
დორთ ქილისა, ტრიკონქი, ორაფსიდიანი
სოფ. ევფრატში (აღმ. თურქეთი, მაჭახელა) ძველი ხიდი, ეკლესიის ნანგრევები მეჩეთთან
ენი რაბათი
ერუშეთი
ესბეკი ბაზილიკა, ესბეკის ძველი დარბაზული ეკლესია
ვანქი (პატარა ვანქი)
ვაჩეძორი
ველის ციხე, სასახლე, ეკლესია . ველის კომპლექსი
ზეგანი, ზაქი. ეკლესიის ნანგრევები
თეთრციხე
თორთუმის ციხე
თუქრაშენი
ისის ეკლესიის ნანგრევები
იშხანი
კავკასიძეების ციხე
კალმახის ციხე
კიაღმის ალთი (ქამხისი), ქამჰისი
კინეპოსის დარბაზული ეკლესიები
კინეპოსის ტეტრაკონქი
კისპაროტის ციხე
კოპი.
კოპრუსგორენის ციხე
ლექსორი.
მაკრიალის ეკლესია, კოშკი
მამაწმინდა
მგელციხე
მიძნაძორი
მუხლადჯიგილისი
ნიხახი, იოკუშლუ
ნუკას საყდარი
ოთხთა ეკლესია
ოპიზა (ტაძარი, სამონასტრო ეკლესიის ნანგრევები)
ოშკი (იოანე ნათლისმცემლის ეკლესია, ოშკის სკრიპტორიუმი, სატრაპეზო)
პარეხი (მცირე დარბაზული ეკლესია)
პარხალი
პეტრეკისის ციხე
სათლე - ეკლესია, ციხე
საკირე
სენსოპი
სინკოთი
სიხჩეკის ციხე
სოლომონკალა
სპერის ეკლესია
ტბეთის ეკლესია
ურთა
ფანასკერტის ციხე
ფარნაკის ეკლესია, ორი ციხე
ფექრაშენი
ქაჯის ციხე (შაითანკალე)
ქოროღლუს ციხე
შატბერდის (შარბეთი) ეკლესია, შატბერდის ციხე (ბოსელთა)
ჩაისი
ცირქინე
წეფთის ციხე (უსტამისი) . ყოჩიგორა, სოფელი უსტამისი
წყაროსთავი კლარჯეთის
ხანცთა, ხანძთა
ხახული
ჯალა
ჰოშრეთი
